Vì sao người thông minh vẫn dễ bị lừa đảo?

• tâm lý lừa đảo
• trí thông minh và EQ
• cảnh báo an toàn

27/6/2025 đọc mất khoảng 6 phút

Vì sao người thông minh vẫn dễ bị lừa đảo?

Người thông minh không miễn nhiễm với lừa đảo. Tự tin thái quá, căng thẳng và thiếu hoài nghi khiến họ dễ mắc bẫy các chiêu trò tinh vi.

Người thông minh có thể bị lừa dễ hơn bạn nghĩ

Mỗi năm, hàng ngàn người trên khắp thế giới – bao gồm cả những người thành đạt, giàu có và có học vấn cao – vẫn trở thành nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo. Một số nghiên cứu gần đây cho thấy rằng, người thông minh không chỉ không miễn nhiễm với lừa đảo mà đôi khi còn dễ mắc bẫy hơn người bình thường.

Dữ liệu từ Ủy ban Thương mại Liên bang Mỹ (FTC) và mạng lưới giám sát gian lận AARP cho thấy, những người tốt nghiệp đại học hoặc có hiểu biết tài chính lại thường là nạn nhân trong các vụ lừa đảo đầu tư hoặc kinh doanh giả mạo.

IQ cao không đồng nghĩa với miễn dịch lừa đảo

Nghiên cứu đăng trên tạp chí Frontiers in Psychology năm 2020 khẳng định: chỉ số IQ cao không đủ để giúp một người tránh khỏi các chiêu trò lừa đảo, đặc biệt khi những kẻ lừa đảo rất giỏi trong việc thao túng tâm lý và thiết kế những bẫy tinh vi.

Vậy điều gì khiến người thông minh – những người giỏi phân tích và suy luận – lại dễ trở thành nạn nhân?

1. Sự tự tin thái quá: Cạm bẫy của những cái đầu "tự tin"

Rất nhiều người thông minh tin rằng mình đủ tỉnh táo để phát hiện lừa đảo. Nhưng chính sự tự tin ấy lại khiến họ lơ là cảnh giác. Các nhà nghiên cứu như Daniel Kahneman và Dan Ariely đã chỉ ra rằng những người có năng lực cao thường bị ảo tưởng về khả năng kiểm soát, đánh giá quá cao khả năng phán đoán của bản thân.

Trong lĩnh vực đầu tư, công nghệ hoặc kinh doanh – những nơi đòi hỏi phân tích nhiều – người thông minh thường dễ mắc bẫy vì tin vào trực giác thay vì kiểm chứng kỹ càng.

2. Gánh nặng nhận thức và xử lý đa nhiệm

Những người có chỉ số thông minh cao thường bận rộn, đảm nhận nhiều trách nhiệm, công việc phức tạp. Khi não bộ bị quá tải vì căng thẳng, mệt mỏi hoặc đa nhiệm, họ sẽ ít sử dụng tư duy phân tích mà chuyển sang hành vi phản xạ – dễ bị thao túng hơn.

Một nghiên cứu được công bố trên Frontiers in Psychology năm 2020 cho thấy, những người tham gia thực hiện các nhiệm vụ đòi hỏi cao về trí tuệ có khả năng bị mắc bẫy email lừa đảo cao hơn bình thường, bất kể học vấn hay IQ.

Đó là lý do vì sao những email lừa đảo thường đến vào buổi sáng đầu tuần hoặc cuối ngày – thời điểm dễ “chạm” vào mệt mỏi và giảm cảnh giác.

3. Thiếu trí tuệ cảm xúc và hoài nghi là điểm yếu

Một nghiên cứu khác của Mỹ được công bố trên Tạp chí Tâm lý học Thực nghiệm đã cho thấy: trí tuệ cảm xúc (EQ) và sự hoài nghi có khả năng giúp phát hiện lừa đảo tốt hơn IQ.

Nhiều người thông minh rất giỏi xử lý số liệu, lập luận logic nhưng lại không có “radar cảm xúc” để phát hiện những dấu hiệu bất thường về thái độ, lời nói hay cảm xúc của người khác – những thứ mà kẻ lừa đảo thường khai thác rất khéo léo.

4. Cạm bẫy mang tên “ưu đãi độc quyền”

Một hình thức phổ biến mà người thông minh dễ mắc bẫy là các chương trình đầu tư độc quyền chỉ dành cho “người trong cuộc”. Tâm lý “tôi thuộc nhóm đặc biệt” khiến họ bị cuốn vào các giao dịch rủi ro mà không tìm hiểu kỹ. Khi đi kèm với hứa hẹn lợi nhuận cao và áp lực thời gian, khả năng mắc bẫy càng cao.

Làm sao để tránh trở thành nạn nhân?

Dù bạn là ai, có học vấn hay năng lực đến đâu, bạn vẫn có thể trở thành nạn nhân của lừa đảo nếu không giữ cho mình một “lá chắn phòng vệ” gồm nhận thức, sự hoài nghi và quy trình ra quyết định an toàn.

• Xây dựng nhận thức: Đừng nghĩ “mình sẽ không bao giờ bị lừa”. Sự tự tin thái quá là một trong những yếu tố làm bạn dễ bị dẫn dắt.
• Chậm lại để cân nhắc: Nếu có điều gì đó yêu cầu bạn quyết định nhanh liên quan tới tiền bạc, hãy tự hỏi: Tại sao phải gấp? Có minh chứng nào rõ ràng không? Ai kiểm soát quy trình này?
• Luôn xác minh thông tin: Bất kỳ cơ hội đầu tư, giao dịch, hay ưu đãi nào đều cần kiểm tra từ các nguồn chính thống. Không tìm thấy thông tin minh bạch – hãy dừng lại.
• Lắng nghe cảm xúc: Nếu bạn cảm thấy nghi ngờ, mơ hồ hoặc không thoải mái – đó có thể là dấu hiệu cho thấy bạn đang bị thao túng.
• Tham khảo ý kiến bên ngoài: Đôi khi một người thân, bạn bè hoặc cố vấn có thể nhìn ra điều bạn bỏ lỡ khi bị cuốn vào “bẫy cảm xúc”.

Lời kết: Thông minh là chưa đủ – cần cả tỉnh táo và hoài nghi

Thế giới ngày nay đầy rẫy những kẻ lừa đảo tinh vi – không chỉ nhắm vào người nhẹ dạ mà còn rất giỏi khai thác những điểm yếu ẩn sau sự tự tin, thành công và học vấn cao. Vì vậy, nếu bạn là người thông minh, hãy cẩn thận gấp đôi.

Thông minh không phải là tấm khiên bảo vệ bạn khỏi lừa đảo, nhưng ý thức, sự tỉnh táo và khả năng hoài nghi đúng lúc – chính là tấm khiên vững chắc nhất.