Cuộc chiến chống "tài khoản ma": Phân tích toàn diện về thách thức và giải pháp trong hệ thống ngân hàng Việt Nam

• tài khoản ma ngân hàng
• xác thực sinh trắc học
• AI giả mạo ngân hàng

15/7/2025 đọc mất khoảng 14 phút

Cuộc chiến chống "tài khoản ma": Phân tích toàn diện về thách thức và giải pháp trong hệ thống ngân hàng Việt Nam

Phân tích chuyên sâu về hiện tượng "tài khoản ma" trong hệ thống ngân hàng Việt Nam - từ quy mô 87 triệu tài khoản chưa xác thực đến các giải pháp công nghệ và pháp lý.

Thực trạng và quy mô của hiện tượng "tài khoản ma"

Theo dữ liệu chính thức từ Vụ Thanh toán thuộc Ngân hàng Nhà nước, tính đến tháng 6 năm 2025, trong tổng số hơn 200 triệu tài khoản ngân hàng đang tồn tại trong hệ thống, chỉ có khoảng 113 triệu tài khoản cá nhân và 711.000 tài khoản tổ chức đã được hoàn tất quy trình xác thực sinh trắc học thông qua việc đối chiếu với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Con số này cho thấy vẫn còn khoảng 87 triệu tài khoản chưa được xác thực danh tính một cách đầy đủ.

Những tài khoản không thực hiện đối chiếu thông tin sinh trắc học này được các chuyên gia trong ngành gọi là "tài khoản ma". Chúng có thể bao gồm các tài khoản đã ngừng hoạt động, tài khoản "ngủ đông" không có giao dịch, hoặc đáng lo ngại hơn, các tài khoản được mở một cách gian lận trong thời gian qua và hiện tại không thể thực hiện việc hợp thức hóa thông tin.

Sự xuất hiện của những tài khoản ma này không phải là hiện tượng tự nhiên mà là sản phẩm của cả một hệ sinh thái ngầm có tổ chức. Hệ sinh thái này bao gồm các hoạt động như thuê người mở tài khoản, sản xuất và sử dụng giấy tờ giả mạo, đánh cắp thông tin cá nhân, và gần đây nhất là việc ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo để giả mạo đặc điểm sinh trắc học.

Các vụ án điển hình và thủ đoạn tinh vi

Để hiểu rõ mức độ nghiêm trọng và tính chất phức tạp của vấn đề, cần xem xét các vụ án cụ thể đã được cơ quan chức năng phát hiện và xử lý. Một trong những vụ án đáng chú ý nhất là lần đầu tiên Công an phát hiện đường dây sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo để làm giả sinh trắc học, nhằm mục đích thực hiện giao dịch rửa tiền với quy mô lên tới hơn 1.000 tỷ đồng cho một trang web đánh bạc trực tuyến.

Quy trình hoạt động của đường dây này thể hiện mức độ tinh vi đáng báo động. Nhóm tội phạm đã thuê người mở tài khoản ngân hàng tại Việt Nam để phục vụ việc nạp tiền đánh bạc. Sau đó, họ móc nối với các đối tượng nước ngoài có khả năng điều khiển máy tính từ xa, kết nối với các thiết bị điện thoại đã được cài đặt sẵn các ứng dụng internet banking để thực hiện các thao tác chuyển tiền qua nhiều tài khoản ngân hàng khác nhau.

Đặc biệt nghiêm trọng là việc các đối tượng đã vượt qua được hệ thống bảo mật xác thực sinh trắc học của ngân hàng thông qua việc tạo ra các clip AI mô phỏng khuôn mặt của chủ tài khoản. Điều này cho phép họ thực hiện các giao dịch từ 10 triệu đồng trở lên mà không cần sự hiện diện trực tiếp của chủ tài khoản thực sự.

Tại Ninh Bình, vào tháng 6 năm 2025, lực lượng Công an đã triệt phá một đường dây mua bán trái phép thông tin tài khoản ngân hàng với quy mô lớn. Các đối tượng trong đường dây này đã nhắm đến nhóm học sinh và sinh viên, lợi dụng tính cách nhẹ dạ cả tin của họ để thu mua tài khoản với mức giá từ 500.000 đến 3 triệu đồng, phục vụ cho các mục đích lừa đảo và rửa tiền. Lực lượng chức năng đã thu giữ được 3.000 thẻ ngân hàng cùng với hàng loạt thiết bị công nghệ hiện đại.

Vụ án tại Đồng Nai còn cho thấy tính chất tinh vi và quy mô hoạt động đáng kinh ngạc hơn nữa. Nhóm của Trình Ngọc Kíu đã thuê người mở tài khoản cá nhân, thực hiện cập nhật thông tin sinh trắc học, sau đó chuyển giao quyền điều khiển cho nhóm người nước ngoài. Trong khoảng thời gian từ tháng 7 năm 2024 đến tháng 6 năm 2025, nhóm này đã luân chuyển số tiền khổng lồ trên 2.000 tỷ đồng cho các đối tượng người nước ngoài, thu lợi bất chính trung bình 500 triệu đồng mỗi tháng. Kíu còn thành lập hơn 30 công ty ma và mở 150 tài khoản doanh nghiệp để phục vụ hoạt động rửa tiền.

Phân tích nguyên nhân và điểm yếu hệ thống

Ông Lê Anh Dũng, Phó Vụ trưởng Vụ Thanh toán thuộc Ngân hàng Nhà nước, đã chỉ ra rằng các tài khoản ma thường được sử dụng để thực hiện các hành vi lừa đảo, chiếm đoạt tài sản, rửa tiền và các hoạt động bất hợp pháp khác. Việc loại bỏ những tài khoản này khỏi hệ thống sẽ góp phần quan trọng trong việc mang lại sự tin cậy và an tâm cho khách hàng khi sử dụng các dịch vụ trong môi trường số.

Khi tìm hiểu sâu hơn về nguyên nhân dẫn đến việc các tài khoản ma có thể dễ dàng lọt qua hệ thống ngân hàng, các chuyên gia đã xác định hai nguyên nhân chính. Thứ nhất là vấn đề xác thực danh tính còn lỏng lẻo trong quy trình mở tài khoản. Thứ hai là hành lang pháp lý hiện tại chưa đủ rõ ràng và chặt chẽ để xử lý các hành vi liên quan.

Theo nhận định của các chuyên gia trong ngành, việc ngăn chặn hiện tượng tài khoản ma là một yêu cầu cấp thiết, tuy nhiên trên thực tế đang gặp phải nhiều trở ngại nghiêm trọng về mặt kỹ thuật, pháp lý và cơ chế phối hợp giữa các bên liên quan. Hiện tại vẫn có những ngân hàng cho phép việc mở tài khoản trực tuyến chỉ dựa trên ảnh giấy tờ tùy thân và ảnh chân dung mà không có sự kết nối chặt chẽ với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.

Khi quy trình này không được gắn kết một cách chặt chẽ với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, việc xác định chính xác danh tính người mở tài khoản sẽ không được bảo đảm. Các đối tượng xấu đã lợi dụng kẽ hở này để sử dụng giấy tờ giả mạo hoặc thông tin cá nhân đã bị đánh cắp nhằm mở các tài khoản phục vụ cho các hoạt động lừa đảo.

Thách thức trong việc truy vết và điều tra

Một khía cạnh khác làm tăng thêm độ phức tạp của vấn đề là việc khi dòng tiền bất hợp pháp được chuyển vào các tài khoản ma, các đối tượng tội phạm thường có khả năng rút tiền một cách nhanh chóng thông qua hệ thống ATM hoặc chuyển sang các ví điện tử, đồng thời chia nhỏ số tiền qua nhiều tài khoản trung gian khác nhau. Điều này tạo ra một mạng lưới phức tạp khiến việc điều tra và truy vết trở nên cực kỳ khó khăn.

Vấn đề trở nên nghiêm trọng hơn khi người đứng tên tài khoản thường không phải là người thực sự sử dụng tài khoản đó, trong khi người sử dụng thực sự lại không thể được xác định một cách chính xác. Điều này tạo ra một tình huống mà các cơ quan điều tra gặp khó khăn lớn trong việc xác định trách nhiệm và truy cứu pháp lý.

Quan điểm pháp lý và đề xuất cải thiện

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS, đã chia sẻ quan điểm rằng thời gian gần đây, các hành vi cho thuê, cho mượn tài khoản, mua bán thông tin tài khoản ngân hàng có dấu hiệu diễn ra với mức độ phức tạp ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, pháp luật hình sự hiện tại chưa có các điều khoản cụ thể và riêng biệt để xử lý các hành vi bán, cho mượn hay đứng tên hộ tài khoản.

Trong thực tiễn xử lý, nếu có căn cứ chứng minh được rằng người đứng tên tài khoản biết rõ tài khoản đó được sử dụng cho mục đích phạm tội, người đó có thể bị xem xét với vai trò đồng phạm. Tuy nhiên, việc chứng minh các yếu tố quan trọng như "biết" hoặc "tiếp tay" trong thực tế là không dễ dàng, bởi vì những người vi phạm thường có xu hướng phủ nhận, khai báo mơ hồ hoặc không lưu giữ lại các bằng chứng giao dịch rõ ràng.

Luật sư Tuấn đã đưa ra những đề xuất cụ thể để cải thiện tình hình. Ông cho rằng cần sớm áp dụng bắt buộc việc xác thực sinh trắc học cho toàn bộ các tài khoản trong hệ thống, đồng thời hoàn thiện pháp luật theo hướng bổ sung các quy định phù hợp với các hành vi lợi dụng tài khoản ngân hàng. Cùng với đó là cần thiết lập cơ chế phối hợp linh hoạt và kịp thời giữa các ngân hàng và cơ quan điều tra, nhằm ngăn chặn các dòng tiền nghi vấn ngay từ giai đoạn đầu. Cuối cùng, các ngân hàng cần thực hiện việc xóa toàn bộ các tài khoản không thực hiện xác thực sinh trắc học để ngăn ngừa các hậu quả nghiêm trọng.

Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, đã đưa ra quan điểm mạnh mẽ hơn khi cho rằng nếu ngành ngân hàng và các nhà mạng thực hiện đúng tuyệt đối theo các quy định pháp luật từ trước tới nay, thì sẽ không có tình trạng lừa đảo xảy ra. Lý do đơn giản là tiền không thể tự nhiên biến mất, và mọi hoạt động trong không gian mạng đều phải thông qua tài khoản điện thoại và tài khoản ngân hàng. Theo ông Đức, trách nhiệm của ngân hàng phải được nâng cao hơn nữa, thực hiện nghiêm túc và chặt chẽ hơn. Mọi hành vi gian lận và lừa đảo được phát hiện, kể cả việc cho mượn tài khoản và lợi dụng để phạm tội, đều phải được xử lý một cách nghiêm khắc.

Các giải pháp đang được triển khai

Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Phạm Thanh Hà đã thông tin về các biện pháp mà hệ thống ngân hàng đã và đang triển khai nhằm phòng tránh tài khoản ma và các hoạt động lừa đảo. Các giải pháp này bao gồm việc nâng cấp hệ thống bảo mật, thực hiện làm sạch dữ liệu khách hàng, tăng cường giám sát các giao dịch, và phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để truy vết và xử lý các trường hợp vi phạm.

Tính đến ngày 13 tháng 6 năm 2025, ngành ngân hàng đã có hơn 117 triệu hồ sơ khách hàng được thực hiện đối chiếu sinh trắc học thông qua căn cước công dân gắn chip hoặc VNeID, đạt gần 100% tổng lượng tài khoản thanh toán cá nhân có phát sinh giao dịch trên kênh số. Đối với khách hàng tổ chức, hơn 927.000 hồ sơ đã được đối chiếu thông tin sinh trắc học, đạt hơn 70% tổng số lượng tài khoản thanh toán tổ chức có phát sinh giao dịch trên kênh số.

Trung tâm Thông tin tín dụng quốc gia đã phối hợp với C06 thuộc Bộ Công an hoàn thành 6 đợt đối chiếu và làm sạch dữ liệu khách hàng với khoảng 57 triệu lượt hồ sơ khách hàng theo phương thức offline. Về mặt công nghệ, 63 tổ chức tín dụng đã triển khai ứng dụng thẻ căn cước công dân gắn chip qua thiết bị tại quầy, 57 tổ chức tín dụng và 39 tổ chức trung gian thanh toán đã triển khai ứng dụng thẻ căn cước công dân gắn chip qua ứng dụng di động, và 32 tổ chức tín dụng cùng 15 tổ chức trung gian thanh toán đang trong quá trình triển khai ứng dụng VNeID.

Hướng phát triển trong tương lai

Ngân hàng Nhà nước đã cam kết sẽ tập trung vào việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, phối hợp chặt chẽ với các bộ và ngành liên quan để trình cấp có thẩm quyền ban hành các văn bản quy phạm pháp luật nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi số một cách an toàn và hiệu quả.

Việc giải quyết triệt để vấn đề tài khoản ma không chỉ đòi hỏi sự nỗ lực từ phía hệ thống ngân hàng mà còn cần sự phối hợp đồng bộ từ các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan thực thi pháp luật, và cả sự ý thức của người dân trong việc bảo vệ thông tin cá nhân và sử dụng dịch vụ ngân hàng một cách có trách nhiệm. Chỉ khi có sự kết hợp chặt chẽ giữa công nghệ tiên tiến, khung pháp lý hoàn thiện và ý thức cộng đồng cao, vấn đề tài khoản ma mới có thể được giải quyết một cách triệt để và bền vững.