- lừa đảo
- AI
- an toàn mạng
- người yếu thế
- Trang Trắng
- phòng chống lừa đảo
AI và lừa đảo cá nhân hóa: Nguy hiểm lớn cho nhóm người yếu thế
Công nghệ AI đang giúp tội phạm mạng tạo ra kịch bản lừa đảo cá nhân hóa, nguy hiểm nhất với phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi và người khuyết tật. Trang Trắng hướng dẫn cách bảo vệ.
Trong những năm gần đây, tội phạm mạng không còn hoạt động theo những cách thức chung chung, đại trà như trước đây. Với sự hỗ trợ của công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), các chiêu thức lừa đảo đã trở nên cá nhân hóa sâu hơn, tinh vi hơn và khó nhận diện hơn. Điều này tạo thành một thách thức lớn, đặc biệt là với những nhóm người yếu thế trên không gian số như phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi và người khuyết tật.
AI làm thế nào giúp tội phạm mạng hoạt động hiệu quả hơn?
Theo các chuyên gia, các hoạt động lừa đảo hiện nay chủ yếu tập trung vào hai yếu tố chính: cảm xúc và niềm tin của người dân. Kẻ xấu có thể thu thập thông tin cá nhân của nạn nhân từ các nền tảng mạng xã hội, rồi sử dụng AI để tạo ra nội dung, kịch bản hoặc thông điệp riêng biệt cho từng người. Cách tiếp cận này gia tăng đáng kể mức độ thuyết phục và khả năng bị lừa của nạn nhân.
Vấn đề trở nên còn nghiêm trọng hơn bởi vì:
- Rò rỉ dữ liệu trên mạng xã hội: Thông tin cá nhân dễ dàng bị lộ ra, giúp tội phạm tiếp cận và khai thác thông tin nạn nhân dễ dàng hơn
- Chi phí sử dụng AI rẻ: Công nghệ AI ngày nay rất phổ biến, dễ tiếp cận và chi phí sử dụng gần như không đáng kể, khiến kẻ xấu có thể nhanh chóng tạo ra nội dung lừa đảo chất lượng cao
- Tốc độ lan truyền nhanh: Thông tin độc hại lan truyền trên mạng xã hội nhanh gấp nhiều lần so với tốc độ gỡ bỏ từ phía cơ quan chức năng hoặc các nền tảng
Những hình thức lừa đảo điển hình ngày nay bao gồm: giả mạo cơ quan công an, giả mạo người thân hoặc các tổ chức từ thiện; các hình thức liên quan đến đầu tư như tiền mã hóa, chứng khoán, hoặc tuyển dụng với hứa hẹn lương cao; cũng như chiếm đoạt tài khoản mạng xã hội.
Ai là những đối tượng dễ bị tổn thương nhất?
Tội phạm mạng thường nhắm đến những nhóm người ít tiếp cận với công nghệ cao và chưa được hướng dẫn hoặc đào tạo đầy đủ về an toàn mạng. Những nhóm bị tác động nặng nề nhất bao gồm:
- Phụ nữ
- Trẻ em
- Người cao tuổi
- Người khuyết tật
Đặc biệt, với người khuyết tật, hậu quả của bị lừa đảo không chỉ là mất tiền bạc. Khi mất đi một số tiền lớn, người bình thường vẫn còn sức khỏe, cơ hội làm việc và khả năng tái hòa nhập để vượt qua và kiếm lại tiền mất. Nhưng với nhóm yếu thế, sự mất mát là sự sụp đổ niềm tin vào cuộc sống, vào xã hội. Khi niềm tin bị lấy đi, họ cảm thấy không còn hy vọng nào để tiếp tục.
Sự thiếu đồng đều trong công tác truyền thông và phổ cập kỹ năng số khiến những nhóm này càng khó phân biệt thật giả, từ đó làm cho tình hình trở nên phức tạp hơn.
Cách bảo vệ người yếu thế trên không gian số
Để giúp cộng đồng người yếu thế tăng cường bảo vệ bản thân, cần có những biện pháp toàn diện:
Nâng cao nhận thức và kỹ năng an toàn mạng: Những chương trình đào tạo thường xuyên giúp người dân nhận biết các cảnh báo, nhận diện hành vi lừa đảo và học cách phòng chống là vô cùng cần thiết. Một số nguyên tắc quan trọng cần nhớ:
- Không cung cấp thông tin cá nhân nhạy cảm
- Không chia sẻ mã xác thực OTP với bất kỳ ai
- Cập nhật kịp thời về các hình thức lừa đảo mới
- Không im lặng trước các hành vi sai trái
Đảm bảo khả năng tiếp cận công nghệ: Các giải pháp công nghệ cần được thiết kế để phù hợp với những hạn chế khác nhau của người yếu thế. Ví dụ, người khiếm thị có thể điều khiển website hoặc ứng dụng bằng giọng nói, AI có thể đọc tin tức và thực hiện các thao tác hỗ trợ. Các website có thể triển khai phiên bản âm thanh cho những người gặp vấn đề về màu sắc hoặc mù màu.
Xây dựng văn hóa ứng xử tôn trọng: Bảo vệ không chỉ đơn thuần là trang bị công cụ, mà quan trọng hơn là xây dựng văn hóa ứng xử và nhận thức đúng, được tôn trọng. Với người khuyết tật, cần chuyển từ trạng thái bị động sang chủ động, giúp họ tự tin tham gia các hoạt động học tập, hướng nghiệp, khởi nghiệp trên không gian mạng.
Tạo môi trường trực tuyến an toàn: Mạng xã hội cần thường xuyên giám sát và loại bỏ các trang giả mạo, đặc biệt là những trang giả mạo các tổ chức từ thiện hoặc các cộng đồng cộng tác để lừa đảo quyên góp.
Lời khuyên từ Trang Trắng: Bảo vệ bản thân khỏi lừa đảo trên không gian số không phải là điều quá khó. Hãy luôn cảnh báo và cập nhật kiến thức về những hình thức lừa đảo mới. Khi bạn nhận được những tin nhắn hoặc cuộc gọi có vẻ lạ, hãy kiểm tra lại thông tin qua các nguồn đáng tin cậy trước khi cung cấp bất kỳ thông tin cá nhân nào. Nếu bạn hoặc người thân gặp phải tình huống nghi ngờ, hãy liên hệ ngay với cơ quan chức năng hoặc sử dụng các dịch vụ tra cứu thông tin uy tín như Trang Trắng để xác minh danh tính của những người liên lạc với bạn.